• 03 grudnia 2024
  • Imieniny:  Franciszka, Ksawerego, Kasjana

Kultura Pogórzan jest bardzo atrakcyjna i cechuje się dużą etnograficzną różnorodnością. Ponieważ tereny te nie należały, podobnie jak cala południowa Małopolska, do regionów zamożnych, a surowe warunki naturalne narzucały skromny charakter życia, dawne sposoby gospodarowania zachowały się tutaj stosunkowo długo. Przez wieki podobnie budowano domostwa, uprawiano rolę, eksploatowano lasy, kultywowano tradycyjne gałęzie rzemiosła; przez wieki podobnie świętowano, wspólnie i w rodzinach. Wiele bezcennych świadectw miejscowej kultury ludowej przetrwało do dziś w zabytkach materialnych, a także w umiejętnościach oraz pamięci starszych pokoleń.

Rzemiosło

Ubiorypogórzańskie wytwarzano z samodziałowego płótna. Jego produkcjarozpowszechniła się na Ziemi Gorlickiej szczególnie w XVIII w. Na potrzebypłóciennictwa uprawiano len, który wyrywano ręcznie na przełomie sierpniai września. Następnie rozkładano go przed domem "na roszenie", dziękiczemu zewnętrzne włókna słomy odchodziły od rdzenia, ułatwiając późniejszewykruszenie. Po trzech tygodniach len wiązano w snopy i pozbawiano pałeknasiennych przy użyciu "rafy" (stąd czynność ta nazywała się rafowaniem).Otrzymaną słomę kolejno suszono w rozgrzanym piecu chlebowym, tłuczono zapomocą "międlic" i "cierlic", trzepano i szczotkowano. Czyste włóknolniane nawijano na kawałek drewna -"krężel" (czynność popularnie nazywanokądzielą). Potem następowało przędzenie. Gotową nitkę nawiniętą na"motowidło" (drewniany kij o długości około 65 cm) zanoszono do tkacza.Poza tkactwem (w którym specjalizowali się mieszkańcy Moszczenicy), naZiemi Gorlickiej rozpowszechniło się również garncarstwo (w Stróżówce iŁużnej), pszczelarstwo (w Staszkówce), koronkarstwo (w Bobowej) iwyplatanie koszyków (w Szymbarku).

 

Strój

Na typowy strój kobiecy składały się: suknia zwana "piekielnicą", gorset, biała chusta na głowę i "rańtuch". Mężczyźni nosili natomiast wełnianą czapkę zwaną "magierką" oraz "cuwę" - białą sukmanę z dużym, prostokątnym kołnierzem, obszytym na końcach paskiem czerwonego lub niebieskiego płótna.

Dom

Do dnia dzisiejszego krajobraz powiatu urozmaicają przykłady architektury pogórzań-skiej, widoczne przede wszystkim w budownictwie wiejskim. Na typową zagrodę składały się niegdyś: chałupa, obora, stodoła i wolnostojąca piwnica (czasami spichlerz). Budynki ustawiano w kształcie litery C ze względu na panujące w regionie warunki atmosferyczne. Usytuowana od zachodu obora stanowiła naturalną zaporę przed wiejącymi z tamtej strony silnymi wiatrami. Dzięki temu centrum gospodarstwa, czyli podwórze, otoczone z trzech stron zabudowaniami, znajdowało się we względnie zacisznym miejscu. Chałupa była najczęściej jednotraktowa (wszystkie pomieszczenia znajdowały się w jednej linii). Na prawo od sieni była kuchnia, a za nią izba, natomiast po lewej stronie sytuowano komorę. Dla stodoły charakterystyczne było boisko - miejsce zwózki i młócenia zboża (jego szerokość dochodziła nawet do 5 m). Całość budowano z drewna (metodą zrębową) i pokrywano strzechą.

Obrzędy

Wczasach, kiedy o rozrywkę kulturalną trzeba było zadbać samemu, największąatrakcją zimowych świąt, zwłaszcza dla dzieci, było chodzenie po wsiachprzeróżnych kolędników. Domostwa odwiedzali przebrani chłopcy składającywierszowane życzenia zwane "szczodrokami", kolędnicy z gwiazdą,wieloosobowe, pięknie przebrane, odgrywające całe przedstawienia, grupy "zturoniem", "z kobyłką", "z Herodami". Szczególnie charakterystyczne dlaPodkarpacia były poubierane w kożuchy i słomę noworoczne "draby"wygłaszające orację. Najbardziej charakterystycznymi rekwizytamiobrzędowymi wiosennych świąt Wielkanocy są święcone w ,,Kwietną Niedzielę" palmy oraz wchodzącew skład święconego malowane jajka. Obok malowanych na jeden kolor"kraszanek" wykonywano wzorzyście zdobione "pisanki". U schyłku lataważnym rolniczym świętem były dożynki. Niegdyś obchodzono je w dworach i ubogatszych gospodarzy. Ich obrzędowym atrybutem był wieniec dożynkowy, uPogórzan zwykle w formie kopki lub snopka.

Zespoły ludowe

Tradycje ludowe na terenie Ziemi Gorlickiej kultywują m.in. "Lipiniacy" z Lipinek, "Wójtowiacy" z Wójtowej, "Beskid" z Kobylanki, dziecięcy zespół "Podgrodzianie" z Biecza, "Koronecka" z Sędziszowej, "Kwiat Lipy" z Lipinek, Regionalny Zespół Pieśni i Tańca z Łużnej i Regionalny Zespół Taneczny "Pogórzanie".

Zespół "Pogórzanie" powstał w 1965 roku i działa przy Gorlickim Centrum Kultury. Oprócz folkloru własnego regionu, swoim programem obejmuje także folklor innych regionów etnograficznych. "Pogórzanie" występowali z oryginalnymi widowiskami opartymi o dziewiętnastowieczne materiały np. "Wesele", "Dożynki", "Hej kolęda", "Potańcówka", "W karczmie". Bardzo ważnym zespołem muzycznym Ziemi Gorlickiej jest orkiestra dęta z Szalowej. Powstała ona w XVIII wieku ! W roku 2003 obchodziła hucznie 250 - lecie działalności. W pejzaż kultywowania tradycji ludowych wpisują się również liczne Koła Gospodyń. Jednym z najstarszych w powiecie jest Koło Gospodyń Wiejskich w Moszczenicy założone w 1929 roku przez Kunegundę Jemioło.

 

POWIAT GORLICKI TO:

110000 MIESZKAŃCÓW
996 KM2 POWIERZCHNI
37 PROJEKTÓW EU
STAROSTWO POWIATOWE W GORLICACH

ul. Biecka 3, 38-300 Gorlice
woj. małopolskie
www.powiatgorlicki.pl
tel.: (018) 353 53 80
fax: (018) 353 75 45
starostwo@powiatgorlicki.pl

Godziny pracy:

Poniedziałek - piątek 7.30 - 15.30

GORLICE

49°39'44.9"N 21°09'39.4"E